Architektura starożytnego Egiptu

Rozwój architektury w starożytnym Egipcie przypadać będzie tak naprawdę na cały okres istnienia tejże największej z starożytnych cywilizacji i jego rozpiętość to okres od czwartego tysiąclecia przed naszą erą aż do czwartego wieku naszych czasów. Cała ta epoka nacechowana byłą przez spójność i jedność artystycznych form, ciągłość rozwoju oraz funkcje służebne wobec samych władców oraz religii. Sztuka pomagała natomiast utrzymywać i utrwalać ustalony przed wiekami porządek społeczny. Całe społeczeństwo egipskie bardzo mocno utwierdzone były w tradycji, przez tysiące lat jego istnienia zauważyć będziemy mogli tylko nieliczne zmiany w funkcjonowaniu państwa oraz sposobu myślenia jego obywateli i stylu życia. Wszystko opiera się cały czas o ustrój feudalny i rozwarstwienie społeczne. Cechy takiej stałości oraz pewności niezmienności zauważalne są w architekturze, która czerpie to co najlepsze z innych kultur, łączy z sobą, modyfikuje i może przez to uzyskać swoje własne i unikalne formy. Razem z architekturą bardzo duże znaczenie w samym Egipcie posiada także rzeźba.

Najstarsze z grobowców należących do władców, które określane będą mianem mastabów posiadały przekrój trapezu, a ich podstawa o kształcie prostokąta usytuowana była swoją dłuższą osią zawsze w kierunku północ-południe. W części podziemnej znajdował się zespół połączonych z sobą komór. Mastaby przeważnie wznosiło się z wysuszonej cegły, a powierzchnia dodatkowo zabezpieczana była poprzez użycie cienkiej warstwy wapna. Ukośny kształt takowych grobowców tłumaczyć będzie się naśladownictwem ścian domostw, które budowane były z mułu, które posiadały właśnie tendencję do osuwania się i tworzenia następnie pochylonych powierzchni. Strona zewnętrzna dzieliła się pionowymi framugami na dosyć duże wnęki. Układ wnęk najprawdopodobniej miał odpowiadać rozmieszczeniu wszystkich komór we wnętrzu mastaby. Na ścianach fasady umieszczane były drzwi pomiędzy dwiema wieżami oraz bastionami. Wnętrza komór w zachowanych jeszcze ruinach były niszczone często przede wszystkim przez pożary. Zachowały się jedynie drobne ślady polichromii ściennej, zdobionej przy wykorzystaniu motywów plecionki. Wyjątkowe znaleziska to między innymi odnaleziony relief, który przedstawia lewy na nadprożu komory grobowej należącej do jednej z władczyń. Przy wejściu do każdej mastaby znajdowały się dodatkowe stele. Najstarsze z nich wykonywane były z wapienia, późniejsze natomiast w celu uzyskania większej trwałości z kamieni o, o wiele większej twardości. Obecnie na zachowanych ruinach nie znajdziemy już w większości przypadków śladów zdobień, a jeśli tak to jedynie ich resztki wykute w kamieniu. Przytłaczająca większość z nich pokryta była jednak dodatkowo złoceniami, różnego rodzaju innymi ozdobami oraz hieroglifami.

Rozwój architektury oraz jednocześnie stuki miał miejsce w czasie panowania trzeciej dynastii w okolicach miasta Memfis. W budownictwie na szeroką skalę używano bloków kamiennych wykonanych z wapienia oraz granitu. W początkowym okresie monumentalna architektura stara się naśladować wcześniejsze formy, które wznoszone były z cegieł oraz drewna. Z czasem jednak zaczynają pojawiać się całkowicie nowe rozwiązania – popularność zyskują piramidy schodkowe, całkowicie nowe dekoracje fryzu i wiele, wiele innych tym właśnie podobnych elementów. Cegła i drewno używane były nadal lecz tylko podczas budowania pałaców oraz różnego rodzaju domów mieszkalnych. To zróżnicowanie materiałowe tłumaczyć będzie się szczątkowym zachowaniem budowli mieszkalnych tego właśnie okresu, między innymi po starożytnym Memfis nie pozostał ślad.

W momencie kiedy rozwija się i funkcjonuje stare państwo zaczyna utrwalać się swojego rodzaju kanon, który od tegoż momentu obowiązuje przez cały okres rozwoju architektury oraz elementów sztuki w starożytnym Egipcie – oczywiście wyróżnić będzie można kilka małych wyjątków. Ścisłe przestrzeganie wymogów tego kanonu wymusiło przede wszystkim bardzo wysoki i jednocześnie wyrównany poziom artystyczny na terenie starożytnego Egiptu. Kanon ten dotyczyć miał przede wszystkim kompozycji jeśli chodziło o sposób przedstawiania rzeźbionych postaci. Królowie zawsze przedstawiani byli jako młode osoby, w pozycji siedzącej, czy też kroczącej i zawsze to one były najwyższe. Obok prezentowano rodzinę, żonę oraz córkę, które były przedstawiane znacznie niższe niż mogłaby wynosić naturalna różnica. Sami urzędnicy przedstawiani byli o wiele bardziej swobodnie, między innymi w scenach, które niejako stanowiły wizytówkę zawodu przez nich dokonywanego. W przypadku płaskorzeźby formy przedstawiane były zawsze tak samo, głowa oraz kończy z profilu, natomiast barki oraz oko frontalnie. Same biodra znajdują się w ujęciu połowicznym. Taka metod ujmowania człowieka z kilku perspektyw jednocześnie powstawała w przekonaniu, że w taki właśnie sposób nie da się ominąć żadnego z ważnych szczegółów.

Do charakterystycznych cech okresu średnio w architekturze oraz rzeźbę Egiptu zaliczyć będziemy mogli budowa miast, które posiadały regularną i niezaburzoną siatkę ulic oraz wprowadzenie całkiem nowego rodzaju kolumn w przypadku jeśli chodzi o budownictwo sakralne. Ich głowice stylizowano na kształt pąków papirusu. W okresie tym wyróżnić będziemy mogli dwie różne szkoły architektoniczne, a mianowicie memficką, która prezentowała przede wszystkim styl klasyczny oraz tebańską, która stawiała na pewnego rodzaju uproszczenia i większą swobodę kompozycyjną.

W okresie nowego państwa ma miejsce utrwalenie nowej formy budowania świątyń oraz grobowców wykuwanych w skale. Jednocześnie zaczęto oddzielać miejsca pochówków od świątyń grobowych. Komory grobowe wykute w skale u podnóża góry, łączyły się z świątynią grobową, jednak bardzo długim i znajdującym się pod ziemią korytarzem. Stąd rząd świątyń grobowych pobudowanych w zachodniej części Teb na granicy z polami uprawnymi. Obok nich stawiano kaplice gdzie oddawano kult i w nich też odbywały się wszystkie z uroczystości pogrzebowych. Oprócz tego pojawił się całkiem nowy typ zakończeń kolumn, czyli głowic, tak zwany typ kompozytowy. Na płaszczyznach kapitelu rzeźbione były wizerunki jednej z bogiń i kierowane na wszystkie strony świata. Przykładem takiego rozwiązania mogą być kapitele zachowane między innymi przed świątynią Hatszepsut. W okresie tym nie wyróżnimy już większych i poważniejszych zmian w architekturze, wszystko bowiem wzoruje się na ustalonym wcześniej kanonie, który zakorzenia się bardzo głęboko.

Jest to jeden z ostatnich okresów świetności starożytnego Egiptu, który kraj ten zawdzięczać będzie przede wszystkim grekom, którzy pomocni byli w wyparciu persów. Grecy zafascynowani kulturą egipską próbowali wskrzeszać jedne z dawniejszych tradycji. Dzieła tego okresu będą posiadały jednak już wiele cech kompozycji znanej w greckiej sztuce oraz greckiej architekturze. W okresie tym zaczyna się już mieszanie z sobą tradycji greckich oraz egipskich, samo społeczeństwo także staje się coraz bardziej różnorodne, co powoduje że tradycyjny układ egipskiego społeczeństwa zaczyna się zaburzać. Nie przeszkadza to jednak w dynamicznym rozwoju państwa, które przechodzi jedne z ostatnich lat swojej świetności.