August Poniatowski

Stanisław August Poniatowski urodził się w roku 1732 w miejscowości Wołczyn, umiera pod koniec tego samego wieku w Petersburgu. Był on ostatnim władcą rzeczpospolitej obojga narodów, jednocześnie ostatnim królem polski, w czasie jego rządów miejsce ma bowiem ostatni z trzech rozbiorów, który sprawia, że polska znika z map świata na ponad jedno stulecie. Pomimo faktu iż często mówi się o jego nieudolnej polityce, sprzyjaniu protekcji rosyjskiej oraz zaprzedaniu kraju za miłość do carycy Katarzyny, Poniatowski był władcą, który posiadał naprawdę bardzo dobre pomysły na zreformowanie kraju. Nie wszystkie z nich jednak zdążył wcielić w życie, sprawę utrudniali bowiem zaborcy, którzy nakładali coraz to większe ograniczenia na polskie ziemie, które już dawno straciły suwerenność. Poniatowski zasiadał na tronie kiedy polska znajdowała się w naprawdę trudnej sytuacji, w czasie jego rządów miejsce miały kolejne trzy rozbiory polski, oczywiście nie można twierdzić, że jest on w tej sytuacji całkowicie niewinny, gdyż niektóre z decyzji mogły być podjęte w bardziej przemyślany sposób.

Poniatowski w okresie swojego dzieciństwa mieszkał wraz z najbliższą rodziną w Gdańsku. W mieście tym też pobierał nauki i zdobywał wiedzę – jego nauczycielem był wybitny historyk, który już od dziesięcioleci sprawował rolę prywatnego nauczyciela poniatowskich. W latach wczesnej młodości opuszcza jednak Gdańsk i przenosi się do warszawy, gdzie kontynuuje naukę na kolegium teatynów. Poniatowski zdobył naprawdę staranne i konkretne wykształcenie, w czasie lat nauki często podróżował po europie zachodniej. W momencie pobytu w wielkiej Brytanii miał możliwość zapoznania się z rządami parlamentarnymi i sposobem ich działania. Początek lat pięćdziesiątych to moment kiedy wybrany zostaje posłem na sejm. Kilka lat później zostaje posłem saskim w Petersburgu, gdzie nawiązuje się jego romans z Sophie Auguste, która jak się później okazuje zostanie cesarzową Rosji, Katarzyną drugą. Owocem ich romansu było dziecko, córka Anna Piotrowna. Początek lat sześćdziesiątych to okres decydujący o wstąpieniu poniatowskiego na tron. Jako poseł na sejm atakuje bowiem w imieniu Czartoryskich mandat poselski jednego z hrabiów, który nie będąc szlachcicem polskiego pochodzenia bezprawnie zasiadał w izbie, co spowodowało że ojciec tegoż posła zmuszony był zerwać obrady sejmu gdzie miejsce miało także widoczne uczestnictwo ówczesnego monarchy polskiego Augusta III.

Już za życia augusta III Familia, czyli stronnictwo Czartoryskich posiadało plany zamachu stanu i wprowadzenia na tron przedstawiciela swojego obozu przy wykorzystaniu pomocy wojsk rosyjskich. Wszystko wydarzyło się we wrześniu 1764 kiedy przy skromnym poparciu szlachty i zdecydowanej pomocy rosyjskich oddziałów, Poniatowski zostaje wybrany królem (co jest wynikiem przeprowadzonego zamachu stanu). Jego elekcja podpisana została zaledwie przez pięć tysięcy osób, co było liczbą naprawdę niską. Koronacja na króla polski miała pod koniec listopada, w dniu imienin carycy Katarzyny. Uroczystości odbyły się w kościele świętego Jana w Warszawie.

Od samego początku swoich rządów Stanisław August poniatowski starał się zachować neutralność tak aby nie zrazić do siebie większości szlachty. Z drugiej jednak strony zdawał sobie sprawę, że państwo wymaga wielu reform. Pragnął między innymi wzmocnić system państwowej obrony, z tego też powodu zakłada szkołę rycerską, która miała być elitarną wojskową uczelnią, kształcącą przyszłych dowódców polskich wojsk. Na zrealizowanie projektu łożył z własnej kiesy wspomagając się tylko momentami funduszami państwowymi. Szkoła funkcjonowała sprawnie i dawała możliwość wychowania w przeciągu roku około dwustu kadetów. Kolejne z reform to próby wzmocnienia pozycji polskich miast oraz sytuacji w nich panujących – z tego też powoduje powołał Komisje Dobrego Porządku w każdym z województw. Zajęły się one porządkowaniem spraw własnościowych w ośrodkach miejskich, likwidowały magnackie jurydyki, a także wpłynęły na usprawnienie systemów podatkowych, dzięki czemu miasta mogły liczyć na dodatkowe pieniądze, które wykorzystywano przede wszystkim na brukowanie ulic. Oprócz tego poniatowski rozpoczął przeprowadzanie reformy monetarnej. Specjalna komisja, która została przez niego powołana pracowała przy projekcie zmiany stóp monetarnych. Wycofane zostały z obiegu stare monety, a oprócz tego wszystkie te, które bito ze stemplami Augusta III na terenie Saksonii co czyniły okupacyjne wojska pruskie. Poniatowski oprócz tego wprowadzał liczne zmiany administracyjne, starając się dostosować do zachodniego systemu rządów parlamentarnych, który według niego bardzo dobrze funkcjonował. Zajął się oprócz tego usprawnieniem oświaty dając możliwość powszechnej nauki wszystkim stanom społecznym.

Polityka Poniatowskiego wyraźnie wskazywała, że jest on władcą prorosyjskim (było to z pewnością spowodowane stosunkami z carycą). Niezadowolenie szlachty i niechęć uzależnienia rzeczpospolitej od Rosji spowodował zorganizowanie konfederacji barskiej, która rozpoczęła realną wojnę przeciwko Rosji, co uczynione zostało w imieniu suwerenności. Poniatowski był jednak gotów nawet w brew senatorom i posłom podpisać uchwałę, która miała wezwać rosyjskie wojska na tereny polski, aby stłumić konfederację. W roku 1770 konfederaci wydają akt detronizacji poniatowskiego i ogłaszają bezkrólewie. Na początku listopada rok później król zostaje porwany w niewyjaśnionych okolicznościach, odzyskuje jednak wolność już następnego dnia.

Konfederacja upada po niespełna czterech latach walk a jej konsekwencją jest pierwszy z rozbiorów polski, w który czwarta część rzeczpospolitej wraz ze Lwowem, Pomorzem gdańskim oraz inflantami zostaje zagarnięte przez trzy kraje, Prusy, Rosję i Austrię. Takowy podział terytorium zatwierdzony został przez sejm rozbiorowy, który zwołano rok później w warszawie, a oprócz tego powołana została rada nieustająca stanowiąca pierwowzór dzisiejszego gabinetu ministrów. W wyniku zatwierdzenia takowego traktatu, królewskie długi zostały spłacone, których wysokość została podkoloryzowana w znacznej mierze. Łącznie dzięki rozbiorowi poniatowski zarobił około sześciu tysięcy dukatów. Polacy nie umieli się pogodzić z takim stanem rzeczy, z tego powodu miejsce miała wojna polsko-rosyjska, której konsekwencją był kolejny rozbiorów. Ostatnią próbną ratowania suwerenności było powstanie kościuszkowskie w roku 1794, te jednak także skończyło się klęską, a rok po nim miejsce ma ostateczny rozbiór polskich ziem.

Poniatowski to z całą pewnością postać kontrowersyjna. Niektórzy z historyków uważają, że mógł zatrzymać upadek polskiego państwa, co wymagało by jednak posiadania o wiele większej determinacji i charakteru, którym cechowali się najwięksi z polskich władców, a tychże cech brakowało poniatowskiemu niewątpliwie. W tym zakresie był nieudolnym monarchą, który całkowicie uzależnił się od carycy Katarzyny II. Z drugiej jednak strony był on propagatorem reform, te, które udało mu się zrealizować były jak najbardziej pozytywne oraz korzystne.