Pterozaur

Pterozaury zaliczane są do gadów latających, które żyły na naszej planecie pomiędzy triasem oraz kredą, czyli przez okres prawie dwustu milionów lat. Pomimo tego, że istnieje bardzo duże podobieństwo i pokrewieństwo pomiędzy nimi a dinozaurami stanowią one całkowicie inną i oddzielną grupę. Pterozaury to pierwsze z aktywnie latających kręgowców w historii naszej planety, jednocześnie stanowiły one grupę największych z latających zwierząt. Przez okres setek milionów lat przed momentem ich wymarcia, całkowicie zdominowały przestworza i udało im się skolonizować wszystkie z ówczesnych kontynentów, a oprócz tego wykształcić szeroką gamę form i gatunków. Do dnia dzisiejszego udało się nam odkryć około sześćdziesięciu ich rodzajów i kilkaset unikatowych gatunków, zaczynając od tych najmniej pozornych, przypominających dzisiejsze wróble, aż po te, których rozpiętość skrzydeł przekracza gabaryty dzisiejszych myśliwców. Pterozaury będą jednymi z bardziej charakterystycznych zwierząt z ery jurajskiej i jej okolic, które rozpoznawane są także przez ludzi nie zajmujących się szeroko pojętą paleontologią.

Pierwszy pterozaur, a dokładniej jego skamieliny odkryte zostały pod koniec wieku osiemnastego przez jednego z włoskich uczonych. Sądził on jednak wtedy, że należały one do grupy zwierząt pływających, a nie latających jak było w rzeczywistości. Dopiero w wieku dziewiętnastym potwierdzono spekulacje, że były one zwierzętami powietrznymi. Dotychczas udało się odkryć co najmniej kilkadziesiąt specyficznych rodzajów tychże zwierząt, zaczynając od bardzo małych ptaków, aż po gigantyczne, największe w historii naszej planety. Pierwsze skamieliny odkrywano w wapieniach pochodzących z późnego okresu jurajskiego w niektórych z niemieckich jaskiń. Większość paleontologów obecnie będzie zdania, że przystosowane były one do jak najbardziej aktywnego lotu, nie były więc tylko i wyłącznie zwierzętami szybującymi.

Pierwsze z pterozaurów posiadały komplet zębów i w całości uzębione szczęki, a oprócz tego bardzo rozłożyste ogony. Formy późniejsze natomiast wykształciły już krótsze ogony i bezzębne szczęki, które zaczęły upodabniać się do dziobów dzisiejszych ptaków. Prawdopodobnie udało im się rozwinąć kilka różnych form lotu aktywnego, ponieważ nie znaleziono żadnych form przystosowanych tylko i wyłącznie do szybowania. Pomiędzy pterozaurami, a dinozaurami występowało będzie bardzo duże podobieństwo, między innymi budowa ciała i tylnych kończyn, które są bardzo podobne do tych, które charakteryzują mniejsze z dinozaurów. Chodząc po ziemi utrzymywały one pozycję całkowicie pionową. Mniejsze miały możliwość biegania i skakania do lotu. Największe natomiast musiały wznosić się jak robią to obecnie największe ze znanych nam ptaków. Skrzydła składały się natomiast ze specyficznej błony skórnej, która rozpięta byłą pomiędzy czwartym palcem kończyn przednich a bokiem ciała, podobnie jak wygląda tu o dobrze znanych nam nietoperzy. Oprócz tego skrzydła były długie i wąskie, co dawało możliwość ich częściowego składania w locie, dzięki czemu uzyskiwało się o wiele większą zwrotność, sterowność i jednocześnie szybkość w czasie lotu. Z czasem kiedy kręgi szyjne stawały się coraz bardziej zrośnięte, także na odcinku piersiowym, cały kręgosłup zaczynał nabierać sztywności, a tułów ulegał skróceniu, co także wpływało na poprawę możliwości przemieszczania się w powietrzu.

Naukowców cały czas frapować będzie pytanie na ile sprawnymi lotnikami były pterozaury. Dawniej sądziliśmy między innymi, że miały one zdolność do wykonywania tylko i wyłącznie lotów ślizgowych, poprzez startowanie z miejsc położonych na odpowiedniej wysokości, gdzie miały wykorzystywać prądy wznoszące w czasie lotu szybowego. W taki sposób poruszały się wyłącznie największe z gatunków, posiadały bowiem rozbudowaną powierzchnię skrzydeł. Mniejsze z pterozaurów musiały poruszać szybko skrzydłami, podobnie jak czynią to niektóre z gatunków znanych nam obecnie ptaków. Oprócz tego pojawiały się teorie, według których miały się one wzbijać poprzez odbijanie się od ziemi na czterech kończynach, w sposób charakterystyczny dla żab.

Jeśli opieralibyśmy się o uzębienie pterozaurów to większość z nich należała do zwierząt mięsożernych. Wcześniejsze z tychże latających gadów żyły głównie w okolicach morskich wybrzeży, czy też innych większych wód i żywiły się przede wszystkim kałamarnicami oraz rybami. Ich dzioby o bardzo dużej długości wypełnione są ostrymi oraz cienkimi zębami, które mogły służyć do łapania znad powierzchni wody ryb i do ich przytrzymywania. Późniejsze z małych pterozaurów prawdopodobnie polowały na owady różnej maści. Oprócz tego można snuć domysły, że większe z występujących gatunków nie należały do aktywnych myśliwych, a podobnie jak dzisiejsze kondory i im podobne gatunki żywiły się najzwyczajniej w świecie padliną. Oprócz tego wyróżniały się formy, które wyspecjalizowały się przede wszystkim na terenie ameryki południowej – posiadały długi dziób i cienkie zęby, dzięki którym istniała możliwość filtrowania wody morskiej, czy też bogatych w glony i skorupiaki jeziora, czyli działały na podobnej zasadzie jak flamingi. Oczywiście większość z tych informacji to czyste hipotezy, które będziemy mogli czerpać tylko i wyłącznie z samych skamielin oraz odkryć archeologicznych.

Pterozaury były podobnie jak wszystkie z innych archozaurów zwierzętami jajorodnymi. Kilka lat temu opublikowany został opis skamieniałego zarodka, który posiada około sto dwadzieścia milionów lat, który udało się odnaleźć w jednej z północno-wschodnich prowincji Chin. Dobrze zachowane jajo, które było trochę mniejsze od jaj dinozaurów znajdowało w sobie jeszcze zarodek. Prawdopodobnie miejsce miała naturalna katastrofa dzięki której jako tak dobrze mogło się zachować. Bardzo dobrze zachowany został sam szkielet, widoczne są kości ramion, klatki piersiowej oraz charakterystycznie wydłużony czwarty palec. Embrion miał bardzo dobrze rozwinięte skrzydła co świadczyć mogło o tym, że mały pterozaur wkrótce po wykluciu mógłby być zdolny do samodzielnych lotów.

Pterozaury to z całą pewnością pierwsze z kręgowców w historii ziemskiego życia, którym udało się opanować sztukę latania aktywnego. Oprócz nich udało się to jeszcze nietoperzom oraz ptakom, chociaż wszystkie z tych grup rozwijały się całkowicie niezależnie. Pterozaury z wyglądu są tak jakby skrzyżowaniem występujących obecnie nietoperzy oraz ptaków. Tak samo jak ptaki zredukowały z czasem ewolucji ogon i wykształciły różne formy dziobów, niektóre z nich natomiast utraciły zęby. W toku ewolucji pterozaurów wykształciły się dwie całkowicie osobne linie, wcześniejsze z nich charakteryzowały się bardzo długim ogonem i stosunkowo krótkimi kościami kończonych przednich. Późniejsze z nich natomiast miały krótkie ogony i o wiele dłuższe przednie łapy. Obecnie dochodziło będzie do klasycznego podziału i nie zakłada się, że jedna z form wywodzi się od drugiej, tylko obie stanowiły będą grupy parafiletyczne, czyli takie, w których tylko część przodków będzie wspólna.