PZPR

Polska Zjednoczona Partia Komunistyczna uformowała się w kilka lat po wojnie, co było skutkiem połączenia się dwóch dużych partii lewicowych, a mianowicie PPR-u oraz PPS-u. PZPR określany jest mianem partii realno-socjalistycznej, która sprawowała władzy w Polsce ludowej przez cały okres trwania komunizmu, czyli przez ponad czterdzieści lat. Głównym jej zadaniem była realizacji założeń ideologicznym marksizmu oraz stalinizmu, duży wpływ miała jednak także Rosja radziecka Stalina. Działalność PZPR oprócz tego bezpośrednio podporządkowana byłą pod działanie sowieckich ugrupowań komunistycznych, szczególnie od połowy lat pięćdziesiątych wieku dwudziestego kiedy wprowadzono zmiany w konsytuacji mówiące o tym, że polska bezpośrednio podlega pod protektorat ZSRR. PZPR w czasie swego istnienia była masową partią, której centralny człon KC, czy też Komitet Centralny gromadził wszystkich, którzy posiadali realny wpływ na stanowienie władzy w kraju. Pierwszym sekretarzem partii i jednocześnie główną postacią w Polsce ludowej był Bolesław Bierut ostatnim natomiast Rakowski. Jeśli chodzi o liczbę członków partii to w latach największej popularyzacji wynosiła ona ponad trzy miliony ludzi.

Do roku 1989 PZPR występowało w charakterze państwowej partii, która sprawowała absolutną władzę – od roku 1976 według poprawek wprowadzonych w konstytucji była ona przewodnią siłą narodu. Zajmowała się oprócz tego kontrolowaniem zbiurokratyzowanej gospodarki. Do głównych celów PZPR zaliczyć możemy chęć stworzenie komunistycznego społeczeństwa oraz propagowanie komunizmu na cały świat – doktryna ta była główną doktryną PZPR, a od roku 1956 zaczęła stopniowo napełniać się także narodowymi elementami, jeśli chodzi o sferę gospodarczą realizowano przede wszystkim likwidację prywatnej własności, kolektywizowano sektor rolniczy, a oprócz tego wszystkie przedsiębiorstwa prywatne trafiały w ręce państwa. Struktury biurokratyczne ulegały bardzo dużemu rozbudowaniu w takowych instytucjach, co wiązało się jednocześnie z likwidacją tychże organizacji, które były niezależne. W gospodarce priorytetem zaczęła stawać się rola ciężkiego przemysłu, co powodowało spadek i pogorszenie jakości konsumpcji indywidualnej każdej jednostki i skutkowało niedoborami artykułów codziennego użytku. Duży nacisk partia w swoim programie oraz celach kładła na indoktrynację społeczeństwa pod względem ideologicznym już od najmłodszych lat – skupiając się przede wszystkim na młodzieży. PZPR usilnie forsował realizm socjalistyczny jeśli chodzi o kulturę i próbował podporządkować sobie kościół. Poszczególne z celów gospodarczych wdrażanych przez partię ulegały okresowej liberalizacji, szczególnie okresie problemów ekonomicznych, z którymi gospodarka socjalistyczna zawsze będzie się borykała.

PZPR oficjalnie posiadała status partii, pod wieloma względami jednak nie stanowiła ugrupowania politycznego w dokładnym sensie tego słowa. Według jednej z tez PZPR była rozbudowaną strukturą administracyjną, która zarządzała państwem, gdzie w okresie szczytowym pod swoją kontrolą posiadała każdy z zakładów pracy i każdą polską gminę. Pod względem wpływu na państwo i relacji z resztą społeczeństwa rola PZPR porównana może być do roli szlachty w czasie pierwszej rzeczpospolitej. Partia ustalała program polityki państwowej i jednocześnie obsadzała wszystkie z najważniejszych stanowisk, które odpowiedzialne są za utrzymanie władzy komunistycznej i dalszą propagandę socjalistyczną wśród społeczeństwa.

W czasie istnienia Polskiej Zjednoczonej Partii Politycznej wyodrębniło się w niej kilka różnych orientacji oraz oddzielnych frakcji, na przykład lata pięćdziesiąte to czas podziałów na puławian oraz natolińczyków. Kolejna dekada to wyróżnienie orientacji partyzantów oraz grupy śląskiej. Praktycznie przez cały okres istnienia komunizmu dochodziło do drobnych rozłamów w PZPR, o których nie mówiło się jednak głośno, próby zakładania konkurencyjnych ugrupowań były od razu przerywane, a politycy, którzy do nich należeli odsuwani od polityki. W ostatnich latach PRL-u bardzo powszechne stało się przechodzenie dawnych działaczy partyjnych w szeregi opozycji oraz próby dojścia z nimi do porozumienia. Pozostała część, która nie chciała współpracować zwana była albo betonem partyjnym albo konserwatystami.

Polska Zjednoczona Partia Robotnicza działała w oparciu o zasady centralizmu demokratycznego, który miał w teorii zakładać wyłanianie władz w sposób demokratyczny oraz podejmowanie decyzji i kierowanie jej działalnością. W istocie ten właśnie sposób sprawowania władzy w partii stał się w końcu odmianą systemu zwanego wodzowskim. W rzeczywistości najważniejszą rolę w całej partii odgrywał tak zwany KC, czyli Komitet Centralny, biuro polityczne oraz kierownictwo samej partii o liczbie kilkunastu członków. Najważniejszą postacią był natomiast pierwszy sekretarz komitetu centralnego, pomimo faktu, że podlegał pod ścisłą kontrolę związku radzieckiego. To właśnie te struktury w głównej mierze podejmowały decyzję związane o polityce kraju oraz o ludziach zasiadających w najważniejszych instytucjach oraz zakładach pracy. Oficjalnie jednak zadanie to miało należeć do członków zjazdu partyjnego, który odbywał się co kilka lat, przeważnie co pięć. Pomiędzy takowymi zjazdami odbywały się także co kilka lat konferencje partyjne pomniejszych komitetów. Najmniejszą jednostką administracyjną PZPR był POP, czyli Podstawowa Organizacja Partyjna działająca na każdej uczelni, w zakładzie pracy, w instytucji kulturalnej i tak dalej. Najważniejszą rolę odgrywał w partii jednak tak zwany aktyw, czyli wszyscy Ci, którzy polityką zajmowali się profesjonalnie i zawodowo i to właśnie one były rekomendowane przez zwierzchników do sprawowania pieczy nad najważniejszymi państwowymi instytucjami.

W styczniu 1990 upadek PZPR jest już pewnikiem, w całym kraju rozpoczynają się okupacje budynków partyjnych, które prowadzone były przez członków antykomunistycznych ruchów. Okupacja takowa na celu miała przede wszystkim uniemożliwienie rozkradania partyjnego mienia oraz niszczenia i wynoszenia archiwów, które należały do PZPR i które mogły się okazać przydatne w czasie ścigania komunistów. Wojciech Jaruzelski jednak już w 1989 rozkazuje zniszczyć stenogramy z posiedzeń partii i tak naprawdę żaden z nich się nie zachowuje. Ostatni zjazd partii miał miejsce dwudziestego dziewiątego stycznia roku 1999, kiedy to doszło do jej przeobrażenia.

Z historią PZPR wiąże się wiele różnorodnych anegdot, jedna z najciekawszych i najczęściej powtarzanych mówi o tym jak w czasie siódmego zjazdu partyjnego w roku 1975 obecny był na nim także Leonid Breżniew, który miał nakazać działaczom odśpiewanie międzynarodówki, sam natomiast wcielił się w rolę dyrygenta. Z okazji ostatniego zjazdu partii natomiast, który zakończył się rozwiązaniem PZPR w obiegu pojawiły się banknoty z nadrukiem, gdzie pokazana była postać Lenina trzymającego w ręce różaniec i modlącego się, a oprócz tego napis informujący o ostatnim zjeździe komunistycznej partii.